Σκηνοθεσία: Στάνλεϊ Κιούμπρικ
Παίζουν: Τομ Κρουζ, Νικόλ Κίντμαν, Σίντνεϊ Πόλακ
Διάρκεια: 159’
Μεταφρασμένος τίτλος: “Μάτια ερμητικά κλειστά”
Το κύκνειο άσμα του τιτάνιου Στάνλεϊ Κιούμπρικ (που προφέρεται κανονικά Κούμπρικ) είναι φτιαγμένο από τα υλικά που συγκροτούν τους μύθους. Ο θάνατος του σκηνοθέτη μόλις 4 ημέρες αφότου είχε δείξει το final cut στην εταιρία παραγωγής Warner Bros. (που επεξεργάστηκε ψηφιακά διάφορες σεξουαλικές σκηνές στο post-production, ώστε να μην λάβει η ταινία τον χαρακτηρισμό της “ακατάλληλης), ο οποίος άφησε μία ανεξίτηλη χροιά ημιτελούς στην ταινία. Τα απίστευτα χρονοβόρα γυρίσματα (διάρκειας μεγαλύτερης του ενός έτους!) και η πλήρης υποταγή του ζεύγους Κρουζ–Κίντμαν στις τυραννικές εμμονές του ψυχοπαθολογικά τελειομανούς Στάνλεϊ, με τις φήμες να οργιάζουν ότι η κολασμένη εμπειρία των γυρισμάτων έπαιξε τεράστιο ρόλο στον μετέπειτα χωρισμό τους. Οι 95 φορές που χρειάστηκε να ανοίξει μία πόρτα ο Τομ Κρουζ προκειμένου να μείνει ικανοποιημένος ο Κιούμπρικ από το πλάνο.
Η απίστευτη λεπτομέρεια και ακρίβεια σε όλα τα επιμέρους στοιχεία της κατασκευής (προκειμένου να αναπλασθεί με ακρίβεια το Γκρίνουιτς Βίλατς της Νέας Υόρκης στο Λονδίνο όπου γυριζόταν η ταινία, ο Κιούμπρικ είχε μετρήσει τις διαστάσεις των αληθινών δρόμων που ήθελε να αναπαραστήσει). Η ακραίων τιμών προσέγγισή του όσον αφορά τους δύο πρωταγωνιστικούς ρόλους, καθώς άφηνε μεν στο σκοτάδι τους Κρουζ-Κίντμαν σχετικά με τις δραματουργικές προθέσεις του, αλλά φρόντιζε παράλληλα να τους εξαντλεί ψυχολογικά σε βαθμό που να λησμονούν πως πρόκειται για ταινία.
Το Eyes Wide Shut αντιμετωπίστηκε μάλλον με μούδιασμα και αμηχανία όταν κυκλοφόρησε στις σκοτεινές αίθουσες, το 1999. Το μυστηριώδες σύμπαν του δεν μπορούσε να γίνει εύκολα αντιληπτό. Η απουσία ενός συμπαγούς σεναριακού πυρήνα είχε φανεί κραυγαλέα στο ευρύ κοινό. Η συνεργασία του Κιούμπρικ με ένα ζεύγος υπέρλαμπρων χολιγουντιανών σταρ ήχησε δυσάρεστα στους ορκισμένους οπαδούς του. Το φινάλε του θεωρήθηκε κάπως βιαστικά (και εξόχως κοντόφθαλμα κατά την ταπεινή μου γνώμη) ολίγον συντηρητικό. Το παιγνιώδες του κλίμα, το απόκοσμο ντεκόρ του, η μόνιμη αίσθηση παραπλάνησης και υπαινιγμού δεν βρήκαν τους κατάλληλους υποδοχείς σε ένα κοινό που εξεπλάγη μάλλον αρνητικά.
Ο κυριότερος λόγος για αυτή την αδυναμία σύνδεσης μάλλον έγκειται στο γεγονός ότι η περίφημη ειρωνεία του τιτάνιου Στάνλεϊ ποτέ δεν άγγιξε ποτέ τόσο δυσθεώρητα ύψη όσο στο στερνό του κινηματογραφικό πόνημα. Ο Κιούμπρικ ψηλαφεί σπιθαμή προς σπιθαμή τον σπόρο της αμφιβολίας, την κατάσταση του διφορούμενου, τη φροϋδική ανάγνωση του σεξ. Αφουγκράζεται ον διαρκή διάλογο του έρωτα με τον θάνατο, την αμφίδρομη και πολύπλοκη σχέση εξάρτησης μεταξύ εξουσίας και πλάνης, μεταξύ επιβολής και ήττας.
Το Eyes Wide Shut μοιάζει με ένα αίνιγμα που αναδιπλώνεται και συσπάται ασταμάτητα, σαν ελατήριο που δεν μπορεί στιγμή να σταθεί σε καθεστώς ηρεμίας. Και λαμβάνει διαστάσεις μίας επιμνημόσυνης δέησης, μίας εφιαλτικής και ανακυκλούμενης προ-οικονομίας ενός θανάτου που δεν λέει με τίποτα να έρθει. Και μέσα από αυτή την αδυναμία ολοκλήρωσης της θανατερής του αποστολής, προκαλεί ανείπωτο φόβο και σκορπά τον χαμό ολόγυρά του.
Σε μία κατασκευή αδιανόητα περφεξιονιστική, μέσα σε μία πάχνη ακαθόριστης απειλής. Με διαλόγους-ξυράφια κι ένα υπόκωφο βόμβο να μοιάζει με τικ-τακ μίας μακρινής και συνάμα κοντινής βόμβας του υποσυνείδητου που ετοιμάζεται να εκραγεί στον μανδύα της πραγματικότητας. Ο Τομ Κρουζ περιδιαβαίνει τη γιορτινή νύχτα αφηνόμενος να παρασυρθεί ανεξέλεγκτα, βασανιστικά, απελευθερωτικά, βλάσφημα και λυτρωτικά. Σε μία συνθήκη κρυστάλλινης ειλικρίνειας και μονίμως κατασκευασμένου ψέματος. Εντός μίας ατόφιας πραγματικότητας και με την αύρα μίας παραισθησιογόνου ψευδαίσθησης να κυριαρχεί.
Μία τρεμάμενη κι εύθραυστη ανδρική φιγούρα, που καταδιώκεται πανταχόθεν, μα πάνω απ’ όλα πλήττεται από την μανία καταδίωξης του εαυτού του. Σε ένα χριστουγεννιάτικο ντεκόρ που καγχάζει σαρκαστικά, που διαχέει προς πάσα κατεύθυνση τη θλίψη και τον καταναγκασμό του, που μολύνει με τον απόκοσμο φωτισμό του το καθετί που διασταυρώνεται μαζί του. Αυτή ακριβώς η αέναη διχοτόμηση είναι που μετατρέπει το Eyes Wide Shut από ταινία σε εθιστική ναρκωτική ουσία.
Πλάνα που μοιάζουν εκ πρώτης όψεως ολόιδια κρύβουν δυσδιάκριτες διαφοροποιήσεις, αμφιβολίες, παραλλαγές, υπόνοιες και νύξεις. Αυτό που βλέπουμε είναι όλα όσα φαίνονται και ταυτόχρονα τίποτα από αυτά. Αφού εξάλλου κοιτάζουμε όχι ακριβώς με Μάτια Ερμητικά Κλειστά, αλλά με μάτια διάπλατα κλειστά (τρομακτική η μεγαλοφυία του τίτλου) που επιλέγουν να σφραγίσουν προκειμένου να μην αντικρίσουν αυτό που βρίσκεται ακριβώς μπροστά τους. Μεγάλε Στάνλεϊ, δεν θα μπορούσες να μας αποχαιρετήσεις ομορφότερα.
