Σκηνοθεσία: Τιμ Μπάρτον
Παίζουν: Μάικλ Κίτον, Μισέλ Πφάιφερ, Ντάνι Ντε Βίτο, Κρίστοφερ Γουόκεν
Διάρκεια: 126′
Μεταφρασμένος τίτλος: “Ο Μπάτμαν Επιστρέφει”
Θα ήταν προτιμότερο ίσως, να ξεκινούσαμε με όλα εκείνα που δεν είναι το Batman Returns: το Batman Returns δεν είναι, αρχικά, μια απλή υπερηρωική ταινία. Σίγουρα δεν είναι μια υπερηρωική ταινία με τις παραγωγές των Marvel Studios και DC Universe. Απέχει παρασάγγας από το συγκεκριμένο ύφος, ενώ δεν έχει την παραμικρή σχέση με την πιο σκοτεινή και μεγαλεπήβολη τριλογία του Κρίστοφερ Νόλαν. Τι άλλο δεν είναι το αριστούργημα του Τιμ Μπάρτον; Δεν είναι μια συνηθισμένη περιπέτεια φαντασίας, ούτε καν μια πετυχημένη μεταφορά κόμικ στον κινηματογράφο.
Κι αφού απαριθμήσαμε αρκετά απ’ όσα δεν είναι, ας πούμε επιτέλους τι είναι: είναι, πρωτίστως, μια ταινία δημιουργού, ακόμα περισσότερο είναι μια ταινία καλλιτέχνη -αυτό το σπάνιο είδος. Είναι, ακόμα, μια από τις πιο σκοτεινές χριστουγεννιάτικες ιστορίες που μας έδωσε ποτέ το αμερικανικό σινεμά. Τα Χριστούγεννα, βλέπεις, δεν χαρακτηρίζονται μόνο από υπερκαταναλωτισμό, γλυκανάλατες, αόριστες ευχές για παγκόσμια ειρήνη, αγάπη ή ελπίδα, και κλίμα πολύχρωμης ανεμελιάς, αλλά κι από μοναξιά.
Είναι η γιορτή των οικογενειακών συγκεντρώσεων, της ευπροσήγορης θέρμης και της ανταλλαγής δώρων, αλλά κι ο μέγας λυγμός όλων εκείνων των δυστυχισμένων πλασμάτων που αργοπεθαίνουν από μοναξιά και λουφάζουν ασυντρόφευτα στις κρύες κόχες της ερημιάς τους -ο βουβός θρήνος πλασμάτων σαν τον Πιγκουίνο, την Catwoman και τον ίδιο τον Σκοτεινό Ιππότη.
Αν ο Νόλαν εισπράττει εύσημα γιατί συνέδεσε τον Batman με ένα πλήθος επίκαιρων κοινωνικοπολιτικών θεμάτων, ο Μπάρτον θα πρέπει αιωνίως να υμνείται που, με μια ευκρινώς αρθρωμένη καλλιτεχνική αντίληψη, τον είδε ποιητικά, μη-ρεαλιστικά και στην απέραντη μοναξιά του, την διαχρονικά επίκαιρη, την πλέον ουσιαστική.
Ακριβώς επειδή ο Μπάρτον (ειδικά εκείνη την εποχή) είναι ποιητής και εμπνευσμένος auteur, με χαρακτηριστικό ύφος, πήρε την περίπτωση του Batman και των εχθρών του σαν πρόσχημα για να μεγαλουργήσει αισθητικά, αυτό απλώς αποδεικνύει πόσο μπροστά από την εποχή του υπήρξε. Στο Batman Returns, αυτό το θεοσκότεινο παραμύθι ενήλικων συμβολισμών, το μοτίβο “καλός ήρωας εναντίον επικίνδυνου εγκληματία” έχει εντελώς δευτερεύουσα σημασία και μάλιστα παρωδείται ανελέητα.
Ο Πιγκουίνος κι η Catwoman είναι οι τραγικοί ήρωες, οι χαρακτήρες με το μεγαλύτερο ενδιαφέρον και τις πιο σπαρακτικές ιστορίες, αθώα τέρατα για τα οποία η τάξη του πραγματικού, η ανάλγητη κοινωνία, δεν επιφυλάσσει καμία θέση -πολύ περισσότερο, καμιά συμπόνια-, κι ο πόλεμος που ξεκινούν εναντίον της, όχι μονάχα είναι απολύτως δικαιολογημένος αλλά αποτελεί και μια ενδεδειγμένη πράξη.
Ο Batman, από την άλλη, είναι ο πραγματικά αδικαιολόγητος: τέρας κι ο ίδιος κι ας μη θέλει να το παραδεχθεί, συμμαχεί με την κοινωνία-εχθρό που δεν τον αποδέχεται, κόντρα στο είδος του. Τα “φρικιά”, οι “μη-κανονικοί”, οφείλουν να ενωθούν απέναντι στους τερατώδεις φυσιολογικούς, δεν έχουν άλλη επιλογή απ’ το να αποδεχτούν τη μοίρα τους, να αγαπήσουν αυτό το “έξω” (με την έννοια που δίνει στη λέξη ο Φουκώ) στο οποίο τους καταδικάζουν οι “κανονικοί”, οι άνθρωποι της νόρμας, διαφορετικά θα πεθάνουν. Και όντως πεθαίνουν, να ποια είναι η τραγωδία. Ενώ ο Batman, προδότης και μόνος, επιζεί.
Η Σελίνα Κάιλ, αφού την έχουν πετάξει απ’ το παράθυρο, ετοιμοθάνατη πάνω στο χιόνι με τις γάτες να γλύφουν τις πληγές της, ο Πιγκουίνος νεκρός στο υπόγειο καταφύγιο του, με τα μόνα πλάσματα που τον αγάπησαν να μεταφέρουν το άψυχο κορμί του στο νερό, καθώς οι μακάβριες, goth rock κούκλες του αποσύρονται στο σκοτάδι, σκηνές ιλιγγιώδους ποιητικής δύναμης και εικαστικού μεγαλείου, που ο Νόλαν δεν μπορεί ούτε να ονειρευτεί, απλούστατα γιατί δεν έχει αυτή την ικανότητα: γι’ αυτό οι δικοί του Batman είναι τόσο απελπιστικά γήινοι, ανίκανοι σε κάθε περίπτωση να απογειωθούν.
Ο Μπάρτον, απ’ την άλλη, είναι ένας δημιουργός που μπορεί και ονειρεύεται, που η φαντασία του πλημμυρίζει το κάδρο με εκθαμβωτική Ομορφιά, που δεν έχει καμιά ανάγκη να καταφύγει στο “πραγματικό” (η πραγματικότητα πάση θυσία, η πραγματικότητα με την αποκαρδιωτική φτώχεια της -γελοία εμμονή όλων εκείνων που τους λείπει το αυθεντικό καλλιτεχνικό όραμα), γιατί στήνει ένα ολόκληρο σύμπαν από το μηδέν.
Η απίθανα πλούσια σε ευρηματικές λεπτομέρειες καλλιτεχνική διεύθυνση, ο υποβλητικός σκηνοθετικός τόνος που παλινδρομεί ανάμεσα στο τρομακτικό και το αστείο, το πιο πικρό δράμα και την πλέον συναρπαστική δράση, την αιχμηρή κοινωνικοπολιτική σάτιρα (ο Πιγκουίνος πολιτεύεται και το κοινό μαγνητίζεται και τον αποθεώνει: μόνο ο Μπάρτον μπορούσε να υποστηρίξει μια τόσο ακραία σεναριακή ιδέα και να μην την αφήσει να κατρακυλήσει στην παρωδία) και το ρομάντζο, την ψυχανάλυση -το φιλμ βρίθει φροϋδικών συμβολισμών- και τον κόμικ ιμπρεσιονισμό μιας υπέροχα φανταχτερής εικονογραφίας.
Τέλος, οι θεσπέσιες ερμηνείες (ο Ντάνι Ντε Βίτο ποτέ δεν υπήρξε καλύτερος, ο Μάικλ Κίτον έκανε 23 χρόνια να ξαναπαίξει τόσο ωραία -το Birdman εκείνη την εποχή του ανακαλεί φυσικά-, ο Γουόκεν είναι, ως συνήθως, μεφιστοφελικά γοητευτικός, όσο για την Φάιφερ, τα λόγια είναι περιττά: σπάνια στο σινεμά, υποκριτικό ταλέντο και δαιμονική ομορφιά παντρεύτηκαν τόσο επιτυχημένα), μετατρέπουν το Batman Returns στο ανυπέρβλητο αριστούργημα της μπαρτονικής φιλμογραφίας. Και, φυσικά, σε μια από τις ωραιότερες -ανορθόδοξες- χριστουγεννιάτικες ταινίες που γυρίστηκαν ποτέ.
