Σκηνοθεσία: Πάμπλο Λαραΐν
Παίζουν: Γκαέλ Γκαρσία Μπερνάλ, Λουίς Γκνέκο
Διάρκεια: 107′
Ο Χιλιανός ποιητής Πάμπλο Νερούδα είναι μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του 21ου αιώνα. Ο Χιλιανός σκηνοθέτης Πάμπλο Λαραΐν μοιάζει να το γνωρίζει καλά και το εκμεταλλεύεται στο έπακρο. Δεν επιχειρεί να δημιουργήσει μια βιογραφική ταινία ή έστω να φωτίσει απόκρυφες πτυχές της ζωής του ποιητή. Ούτε και δημιουργεί μια εναλλακτική βιογραφία. Χρησιμοποιεί μαεστρικά την αίγλη του ονόματος –που χαρίζει στο έργο και τον τίτλο του– για να αφηγηθεί μια ιστορία που δεν εξαντλείται σε απλή εξιστόρηση επεισοδίων από τον ταραγμένο βίο του Νερούδα.
Η αφήγηση ξεκινά στα 1948, σε μια περίοδο όπου ο ήδη εκλεγμένος γερουσιαστής Νερούδα ετοιμάζεται να καταστεί persona non grata από την δωσίλογη, όπως τη χαρακτηρίζει, κυβέρνηση της Χιλής. Κύριος διώκτης του είναι ο αστυνομικός Πελουσονό, ενάς άνθρωπος που, ενώ εμφανίζεται πλήρως αφοσιωμένος στο έργο του, στην πραγματικότητα είναι εντελώς αποπροσανατολισμένος ηθικά και ψάχνει εναγωνίως να καθορίσει την ύπαρξή του, πατώντας σε στέρεες βάσεις.
Ο Λαραΐν δίνει στο Νερούδα τον αρμόζοντα ποιητικό τόνο, απομακρύνοντάς το τόσο από το biopic στοιχείο όσο και από αυτό της ταινίας καταδίωξης. Μοιάζει να μιλάει για δύο ανθρώπους που ορίζουν το είναι τους ο ένας από τον άλλο και ταυτόχρονα συμβολίζουν δυο παραπληρωματικές κοσμοθεωρίες, επικρατούσες στη Χιλή του 1950. Ο Νερούδα είναι το μονίμως ανήσυχο και διανοούμενο πνεύμα της αντίστασης, με το βλέμμα στραμμένο στη λαϊκή εξουσία. Ο αστυνομικός εμφανίζεται οπαδός της ομαλότητας, πρόθυμος να μετατρέψει σε σκοπό ζωής τη διαφύλαξή της, δίχως ποτέ να επιτρέψει στον εαυτό του την αμφιβολία. Και όμως, αμφότεροι είναι καρποί του ίδιου δέντρου. Του πολυτάραχου λαού της Χιλής.
Ο λαός αυτός βλέπει στο Νερούδα έναν θεό που είναι πλασμένος καθ’ εικόνα του ανθρώπου, διατηρώντας στο ακέραιο όλα τα ανθρώπινα πάθη, παραδομένος συχνά στην εγωπάθεια και την ηδυπάθεια, ο οποίος όμως μπορεί να κάνει τη φωνή του να ακουστεί. Να λειτουργήσει δηλαδή σαν τη φωνή του λαού που τον γέννησε, εκπληρώνοντας έτσι αυτό που αποτελεί την ύψιστη αποστολή του καλλιτέχνη: να είναι η vox populi, όχι μόνο με κοινωνικοπολιτική χροιά, αλλά με κάθε δυνατή χροιά. Ο Νερούδα άλλωστε υπήρξε τόσο πολιτικός όσο και ερωτικός ποιητής, εκφράζοντας έτσι τα εντονότερα πάθη και χαρίζοντας τους τον ποιητικό παράδεισο. Ο χιλιανικός λαός, στο φιλμ του Λαραΐν, εμφανίζεται ερωτευμένος με τον ίδιο τον ποιητή.
Ο Πελουσονό, από την άλλη, βρίσκει στο Νερούδα αυτό που επιτέλους τον νοηματοδοτεί. Στην ουσία, δεν καταδιώκει τον ποιητή και τις ιδέες του. Ψάχνει να γίνει κοινωνός του μεγαλείου που αυτός φέρει, έστω και ως ορκισμένος εχθρός, παραμένοντας πάντα ένα βήμα πίσω, ώστε να αποφύγει την εμπλοκή που θα τον βραχυκυκλώσει. Παραιτείται από τον αρχικό του σκοπό πολύ νωρίς και ενδίδει σταδιακά στη σαγήνη της ιδέας που περιβάλλει το Νερούδα. Βλέπει σ’ αυτόν μια όαση ελευθερίας και την ακολουθεί τυφλά, υποκρινόμενος πως τον καταδιώκει, γιατί δεν διαθέτει την απαραίτητη εσωτερική δύναμη ώστε να παραδεχτεί την συντριβή που δέχεται η εύθραυστη προσωπικότητά του, μόλις έρχεται σε επαφή με αυτήν του ποιητή.
Περισσότερο από όλα, όμως, η ταινία αποτελεί την κινηματογραφική υπόκλιση του Λαραΐν στις αντιφάσεις του ήρωα Νερούδα, στις οποίες ο δημιουργός βλέπει να καθρεφτίζεται η αληθινή ηρωική υπόσταση. Ο κομμουνιστής ποιητής είναι ταυτόχρονα και ένας αστός παραδομένος στις σαρκικές απολαύσεις. Ο ώριμος λόγος του ακολουθείται από συμπεριφορές που αποτελούν δέιγμα παλιμπαιδισμού. Και, τελικά, ο εμβληματικός ήρωας είναι όσο ελαττωματικός είναι και ο θεατής, παρά το δέος που προκαλεί το άκουσμα του ονόματός του. Αυτό είναι που τον κάνει, στα μάτια του σκηνοθέτη, σύμβολο. Ο Νερούδα του Λαραΐν δεν είναι τίποτα περισσότερο από σάρκα εκ της σαρκός του λαού του, ακόμη και αν δεν μοιράζεται τις δυσκολίες του.
Όλα τα παραπάνω λαμβάνουν χώρα σε ένα πλαίσιο γεμάτο υπέροχα χρώματα. Η φωτογραφία, όπως και οι κεντρικές ερμηνείες, υπηρετεί πιστά την ποιητική αύρα που ο Λαραΐν προσδίδει απλόχερα στο έργο, ενώ παράλληλα, το όλο αποτέλεσμα έχει μια γοητευτική αίσθηση παλιομοδίτικου, χωρίς ποτέ να εκπίπτει σε παρωχημένο. Συνολικά, το φιλμ μοιάζει με ερωτικό ποίημα προς τον ήρωά του και τον κόσμο που τον γέννησε, τόσο ειλικρινές που καθίσταται ακαταμάχητο. Ένας φόρος τιμής σε ένα λαϊκό σύμβολο, που κινείται παθιασμένα ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό, καταφέρνοντας να παραμένει πάντα αληθινό.
