Σκηνοθεσία: Ντενί Βιλνέβ
Παίζουν: Τζέικ Τζίλενχααλ, Σάρα Γκάντον, Μελανί Λοράν
Διάρκεια: 90′
Τέλειο, δεν είναι. Μια ταινία που ξεκινά με το “chaos is order yet undeciphered” (παρμένο από τις σελίδες του βιβλίου του Σαραμάγκου που βασίζεται), έχει αυτό το θέμα, έναν ήρωα που λέγεται Αδάμ και καταφεύγει σε μια τέτοια σεναριακή λύση (δεν ξέρω αν είναι και του βιβλίου, δεν έχει σημασία εδώ) στην σκηνή της κορύφωσής του (το δυστύχημα), έχει ναρκοθετήσει την τελειότητά της.
Ωστόσο δεν συνηθίζω ν’ ασχολούμαι με το τι δεν είναι ένα έργο – ιδίως όταν μου άρεσε τόσο. Όμως για να μιλήσεις για το Enemy, αυτήν την λεπτομερώς σχεδιασμένη άσκηση πάνω στον γρίφο του μυαλού που κάνει 5 πράγματα αλλά είναι εκ των πραγμάτων η χοάνη 95 ακόμα που δεν μετατρέπει σε κινητική ενέργεια (και μένουν εγκλωβισμένα σε υποσυνείδητες κατασκευές δυναμικής), πρέπει να το εξηγήσεις.
Ειδάλλως καμουφλάρεσαι πίσω από ένα οι ταινίες βιώνονται σαν ποιήματα (πρώτος θα το ισχυριζόμουν κι εγώ) και μένεις στην συναισθητική του ισχύ. Που, δεδομένα, άλλους θα τους κλωτσήσει στη διάνοια και θα το απορρίψουν, ίσως και γιατί βαριούνται, κι άλλους στο συναίσθημα και θα θελήσουν να την ξεχάσουν όσο γρηγορότερα γίνεται. Θα μείνουμε μερικοί, όχι επίλεκτοι, μάλλον εμμονικοί – τα ελάχιστα εισιτήρια του έργου λένε (μιαν) αλήθεια – που θα σκύψουν στην καρδιά του ερέβους του. Και μου είχε λείψει ένα γριφώδες έρεβος του σινεμά, παραδέχομαι.
Προσπερνώντας τα ευκόλως εννοούμενα του ότι το Enemy είναι μια προσωπική σελίδα απ’ το ημερολόγιο του Βιλνέβ κι έχει γίνει με την μη ρασιοναλιστική λογική μιας αφαίρεσης αντί μιας επεξηγηματικής πρόσθεσης – είναι απίστευτο πόσο αποτελεσματικό είναι το weird (…) εκτελεσμένο από έναν σκηνοθέτη που ξέρει σινεμά, παρεμπιπτόντως – έχεις μπρος σου έναν καφκικό (;) γρίφο που αντλεί από το σινεμά που τυγχάνει να αγαπάς.
Πολάνσκι, Κρόνενμπεργκ, Λυντς, ατμοσφαιρικά (και κάτι ακόμα που θα πω παρακάτω) Κιούμπρικ (αν και δεν θα μπορούσε ποτέ να “εγκλωβιστεί” σε τέτοιο μινιμαλισμό ο Κιούμπρικ) αλλά εμφανέστερα Αντονιόνι (χωρίς το Passenger δεν θα «ήξερε» το έργο ότι θα γίνει κατανοητό), το Enemy είναι το όνειρο ενός δασκαλάκου που τελικά, όπως είθισται να συμβαίνει όταν άοπλος ονειροπαίρνεις παράδεισο την απόδραση (νάτος ο Αδάμ), είναι ο εφιάλτης της πραγματικότητας του μυαλού του.
Αν τα 5 φρονήσουν εαυτόν ικανότερο των 95, θα υπερφαλαγγισθείς και θα ‘ναι αργά. Σεμνότητα λοιπόν –θα έλεγε ο Βιλνέβ, αν αποφάσιζε να κάνει τα δικά του Ερμητικά Κλειστά Μάτια– αντ’ αυτού, όπως νογάει η μεταμοντέρνα τιποτοφροσύνη και η αυτάρεσκη αποσπασματικότητα (είπαμε, αν θες το σκίζεις το έργο) διαλέγει την ερημωμένη ατραπό φωτογράφησης της στιγμής της τρέλλας και τον μηδενισμό της εγκατάλειψης (και σε αυτό το σημείο, μόλις χάσαμε και τους ανθρωπιστές).
Ωστόσο, επειδή τυγχάνω μεν ανθρωπιστής αλλά αδυνατώ να μου απαγορεύσω τον Καρπό του αισθησιασμού της νοητικής κατασκευής, δέχομαι το μήλο κοιτώντας με σχετικό τρόμο το καραδοκόν έντομο (το γιατί αράχνη ο όφις είναι ένα άλλο κείμενο, για εδώ κρατώ το θεαματικό πως ο σύγχρονος νους δεν έχει την ευλυγισία σπονδυλωτού οπότε πάμε στο “αποσπασματικό” έντομο και πολύ μας είναι, προφανώς επίσης η σημειολογία του διπόλου Αράχνη-Θήλυ είναι σεξουαλικά φορτισμένη) κι επιχειρώντας να καταλάβω for the fun of it.
Ο τρόμος του διανοούμενου είναι η καταδίκη του σ’ έναν κόσμο διάνοιας (τα μαθήματα, η εκτίμηση της Ιστορίας, ο κίνδυνος της θεσμικής εκτροπής, η δουλίτσα, η ξανθιά που πηδάς ενίοτε -την ικανοποιείς όμως σεξουαλικά, αλήθεια;- η πλούσια Μαμά που περιγελά τις φαντασιώσεις σου) και αδιανόητης παρέκκλισης του ταπωμένου ενστίκτου. Τι άλλο μένει απ’ την φαντασίωση; Εκεί που η μυστική λέσχη των οφθαλμολάγνων (να πάλι το σινεμά, να πάλι το see but don’t touch, να ο Κιούμπρικ σαν φαντασίωση που δεν θα φτάσεις ποτέ, να πάλι η σκληρή, δομική ανελευθερία που φτάνει κάθετα ίσαμε το πιο ανενόχλητο, νόμιζες, υποσυνείδητο), η έτερη (;) ξανθιά που κουβαλάει το παιδί σου και η ηθοποιΐα ως ένας ακόμη τρόπος επίδειξης μιας εικόνας που δεν υπηρετείς στ’ αλήθεια, ζουν και βασιλεύουν.
Ή μήπως όχι.
Όλα είναι με διορία, όλα διαρκούν, όσο είναι να διαρκέσουν. Κάποια στιγμή, πάλι το σινεμά θα είναι το έναυσμα, κάποια απ’ τα 95 που λέω και ξαναλέω, μυρίζονται την απάτη σου, μυρίζονται το συνειδητά επιβληθέν, οπότε σου πετούν μια φευγαλέα υπόμνηση doppelgänger. Ενός διπλωμένου εαυτού, ενός άλλου, ίδιου κι απαράμιλλου. Στην ουσία. Ο χρόνος δεν είναι ευθύς, ο χρόνος είναι κάθε άλλο από ευθύς, ο χρόνος είναι χώρος μπορεί και να σηκωθεί, να διπλώσει και να πέσει και πάνω σου (να κι η προοικονόμηση του Arrival). Και η όσμωση ξεκινά. Η διαδικασία που η κατασκευή, αυτό το ρομπότ εαυτού που δημιούργησες, οσμίζεται την λογική σχεδιασμού της.
Και ξεκινά ν’ ανατρέχει στο πρώτο κινούν – αυτό που εσύ θα ‘λεγες αποδόμηση. Ντετεκτιβίστικα (και με την σιγουριά της ευόδωσης) ξανατυλίγει το νήμα πίσω στον επηρμένο κοντορεβυθούλη του. Μέχρι η όσμωση να επιτευχθεί, μέχρι εσύ και το δημιούργημά σου να γίνουν ένα (σχηματικά ανταλλάσσοντας σεξουαλική ταυτότητα) και τα μάτια του ενός γίνουν η αντίληψη του άλλου. Όμως, πόσο ειρωνικό και χαιρέκακο κρίμα. Αυτό που ξεκίνησε σαν παιχνίδι σου είναι πια μια εναλλακτική πραγματικότητα (πιο σωστά: μια μεγαλύτερη πραγματικότητα που θα καταλάβεις μόνο όταν θα σ’ έχει νικήσει κατά κράτος) στην οποία άλλαξαν οι όροι, δεν είσαι ο αρχιτέκτων, είσαι στο κέντρο του λαβυρίνθου.
Αν δεν ήταν η ερμηνεία του Τζίλενχααλ – από κάτι τέτοια φαίνεται τι ηθοποιάρα είναι ο άνθρωπος – να προσδίδει έναν νοιάξιμο, ένα τελευταίο κοίταγμα συμπόνοιας στην φαντασιωτική αυτοκτονία που σχεδιάζει ο Βιλνέβ, το Enemy (που τώρα ξέρουμε (;) ποιος είναι) θα ήταν μια κατακλυσμιαία εσχατολογική ταινία, μια ίσως ακόμα και υποβολιμαία ολοσχερής κατηγορία του homo urbanus και της απώλειας της ταυτότητάς του. Έτσι όπως μένει, σκόπιμα εκτιμώ (και λόγω in your face Twilight Zone φινάλε), είναι μια παιγνιώδης άσκηση μεγάλου βεληνεκούς, που θέλει να ψιθυρίζει λυπημένα πως κι η ίδια θλίβεται που υπήρξε, αλλά δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς.
Την πιστεύω.
